Sữa mẹ là quà tặng quý giá của thiên nhiên, là thức ăn không thể thiếu của trẻ nhỏ. Người mẹ trong thời kỳ cho con bú mà sữa tiết ra quá ít hoặc không có sữa thì gọi là chứng thiếu sữa hay khuyết nhũ.
Theo Đông y, sữa là do huyết hoá sinh, dựa vào khí mà vận hành. Vì vậy, sữa có nhiều hay ít đều có quan hệ rất mật thiết với khí huyết người mẹ. Khi tỳ vị hư nhược, khí huyết sinh hoá kém hoặc can khí uất kết, khí cơ bất thông, kinh mạch vận hành trở trệ… đều có thể là nguyên nhân dẫn đến chứng thiếu sữa. Xin giới thiệu một số nghiệm phương điều trị thiếu sữa bằng bài thuốc, châm cứu và món ăn theo Đông y để bạn đọc tham khảo.
Điều trị bằng thuốc thang
Đông y biện chứng thiếu sữa có 2 thể chính là:
Khí huyết lưỡng hư
Triệu chứng: Sữa ít hoặc không có sữa, sữa loãng, vú mềm, người mệt mỏi, hơi thở ngắn, ăn kém, môi lưỡi tái nhợt, rêu lưỡi mỏng, mạch tế nhược hoặc hư hoãn.
Bài thuốc: Dùng bài Sinh nhũ đơn của Phó Thanh Chủ (1607-1684): Nhân sâm 40g; Hoàng kỳ sống 40g; Đương quy (rửa rượu) 80g; Mạch môn (bỏ lõi) 20g; Mộc thông 1,5g; Cát cánh 1,5g; Móng giò lợn 2 cái. Sắc uống 3 lần trong ngày.Theo tác giả bài thuốc, sắc uống 2 thang là sữa ra.
Can khí uất kết
Triệu chứng: Sữa ít hoặc không có sữa mà vú căng đau nhức, ngực sườn đầy tức, chán ăn, người bứt rứt, rêu lưỡi vàng, mạch hoạt sác hoặc huyền sác.
Bài thuốc: Dùng bài Thông nhũ thang: Bạch thược (sao giấm) 20g; Đương quy (rửa rượu) 20g; Bạch truật (sao đất) 20g; Thục địa 12g; Cam thảo 1,5g; Mạch môn (bỏ lõi) 20g; Thông thảo 4g; Sài hồ 4g; Viễn chí 4g. Theo tác giả Phó Thanh Chủ, chỉ cần sắc uống 1 thang là thông sữa, không phải uống nữa. Tuy nhiên, theo chúng tôi, tuỳ người bệnh, thầy thuốc có thể gia giảm, thêm bớt liều lượng cho thích hợp.
Điều trị bằng châm cứu, day ấn huyệt
- Theo tác giả Đổng Thiên Ân (Triết Giang Trung y tạp chí số 1.1965): Dùng huyệt Đản trung châm thẳng, sâu 5 phân, lưu kim 30 - 60 phút. Sau khi châm kim, dùng điếu ngải cứu ấm trên huyệt khoảng 20 phút. Chỉ châm và cứu từ 1 đến 2 lần.
- Theo báo cáo của Ngụy Hành Cơ (Trung cấp y san, 1.1988): Dùng nhóm huyệt chủ gồm Đản trung, Nhũ căn, Dịch môn xuyên Trung chữ, Thông lý. Nếu can khí uất trệ gia thêm Liệt khuyết, Hậu khê, đều dùng tả pháp. Nếu khí huyết đều hư gia Công tôn, Túc tam lý, Tam âm giao, đều dùng bổ pháp. Sau khi châm kim xuyên nhanh qua da, các huyệt trên ngực cho luồn kim hướng về phía đầu vú từ 1 -1,5 thốn. Sau khi đắc khí, lưu kim 20 phút. Mỗi ngày 1 lần, 7 lần là 1 liệu trình. Kết hợp với phương pháp xoa bóp day ấn huyệt, tác giả điều trị 34 ca, khỏi hẳn được 24/25 ca can uất khí trệ và 7/9 ca khí huyết đều hư. Tỉ lệ khỏi hẳn đạt 91,2%. Ba ca còn lại đều có dấu hiệu chuyển biến tốt.
Điều trị bằng món ăn
Theo sách Thực liệu phương yếu (TQ):
- Nhau thai 250g, Đậu tương, Đậu phụng (lạc), mỗi thứ 50g. Nhau rửa sạch, cắt thành miếng nhỏ, cho đậu và nước vào nấu nhừ, thêm gia vị vừa ăn, ăn ngày 1 lần. Phương này có công năng đại bổ khí huyết, dùng cho sản hậu thiếu sữa do khí huyết suy nhược có hiệu quả rất tốt.
- Khoai lang đỏ 250g, xương tuỷ sống Chó tươi 500g (Chó vàng là tốt nhất, chó tự dưng chết không được dùng).
- Khoai lang rửa sạch, không cạo vỏ ngoài, hầm thật nhừ với xương Chó mà ăn. Thường ăn 1 - 2 lần là có sữa ngay.
- Lậu lô 10g, Trứng gà 2 quả.
Sắc Lậu lô với 1,5 chén nước, lọc bỏ bã, lấy nước thuốc đánh Trứng gà ăn, chỉ ăn hai lần là có sữa.
- Xuyên sơn giáp 15g, Đương quy 10g, Gà mái già 1 con.
Gà làm thịt, mổ bỏ nội tạng, cho 2 vị thuốc vào (bọc vải cho khỏi lẫn vào thịt), hầm chín nhừ, nêm gia vị vừa ăn, ăn 1 - 2 lần (ăn cả thịt lẫn nước). Phương này sản phụ thiếu sữa có thể dùng nhiều lần rất tốt.
- Cá diếc sống 1 con (100 -150g), Thông thảo 10g.
Cá làm vảy, mổ bỏ ruột, rửa sạch. Cho Thông thảo và nước vừa đủ, hầm chín, ăn cá, uống nước. Ngày ăn 1 lần, ăn liên tiếp 2 - 3 ngày. Món này trị thiếu sữa cũng rất hiệu quả.
Theo kinh nghiệm dân gian Việt Nam: Dùng một trong các bài sau đây hiệu quả cũng không kém các bài trên:
- Móng giò lợn 2 cái, Thông thảo 20g, lá Sung 20g, Gạo nếp 50g, cho tất cả vào nấu thành cháo ăn.
- Đu đủ non 1 - 2 quả, Gạo nếp 50 -100g, hầm cháo ăn.
Theo ý kiến của chúng tôi, khi chị em mắc chứng thiếu sữa, trước hết nên chọn vài ba phương thuốc, món ăn trên đây, dùng trong 5 - 7 ngày, nếu không có kết quả nên tìm đến thầy thuốc để được thăm khám, chẩn đoán và điều trị bằng thuốc thang và châm cứu.
Đặng Ánh Tuyết – CTQ số 56